
Willem Koeman
Publiek & Sociaal domein nlmtd
Willem is director bij nlmtd en werkt op het snijvlak van digitale transformatie, publieke innovatie en ecosysteemontwikkeling. Met ervaring in zowel strategisch leiderschap als coalitiebouw helpt hij overheden en netwerken richting geven én in beweging komen. Met een achtergrond in sociale wetenschappen en informatica zet hij zich in voor technologie die bijdraagt aan publieke waarden en maatschappelijke verandering.
Deel dit artikel
In een wereld waarin algoritmes bepalen wat we zien, data onze nieuwe valuta is en digitale afhankelijkheid steeds dieper in onze systemen kruipt, dringt één vraag zich op: hebben we nog zelf de regie? En wat betekent dat eigenlijk? Regie hebben in het digitale domein?
Want digitale autonomie gaat niet alleen over de vraag waar je data staat opgeslagen. Het raakt aan iets fundamentelers: wie wil je zijn als organisatie, voor je klanten, je medewerkers, en de samenleving. En kun je dat ook echt waarmaken met de technologie waarvan je afhankelijk bent? Autonomie vraagt om meer dan compliance of infrastructuurkeuze, het vergt richting en waarden.
En dat begint niet bij technologie zelf, maar bij de vraag: voor wie optimaliseer je eigenlijk?
Technologie is niet neutraal
Elke technologische keuze beïnvloedt hoe macht, verantwoordelijkheid en waarden verdeeld worden. Of het nu gaat om cloudoplossingen, algoritmes of data-infrastructuur: je bepaalt daarmee wie profiteert, wie controle heeft, en welke waarden je versterkt of ondermijnt.
Daarom is het cruciaal om jezelf drie strategische vragen te stellen:
- Optimaliseer je voor de mens of het systeem?
Geef je mensen regie over technologie, of worden ze gestuurd door logica die ze niet begrijpen of kunnen beïnvloeden?
- Optimaliseer je voor de lange of korte termijn?
Kies je voor robuustheid, vertrouwen en veerkracht, of voor snelheid, groei en maximale schaalbaarheid?
- Optimaliseer je voor publiek of privaat belang?
Draagt je technologie bij aan publieke waarden zoals privacy, transparantie en duurzaamheid, of verschuift de focus ongemerkt naar winst en schaalbaarheid?
Vrijheid om te kiezen, of afhankelijkheid?
Veel organisaties zijn de afgelopen tijd tot de conclusie gekomen dat ze die overweging eigenlijk niet of niet meer kunnen maken. Ze zitten vast aan systemen en leveranciers waardoor overstappen moeilijk of zelfs onmogelijk is. Een uitweg lijkt dan een dure, complexe en onzekere lange termijn inspanning, waarvoor grootschalige interventies nodig zijn. Toch is dit geen onvermijdelijk lot. Juist in deze onzekere tussentijd liggen kansen om nieuwe ruimte te creëren.
Digitale autonomie als transitievraagstuk
Digitale autonomie gaat niet vanzelf. Het vraagt om leren, experimenteren en durven loskomen van oude patronen. Juist inzichten uit transitietheorie helpen bij dat soort fundamentele veranderingen. Denk aan het creëren van niches, het stimuleren van experimenten en het herschrijven van dominante verhalen. De zachte, vaak onderbelichte kanten van verandering zijn cruciaal om echte autonomie te realiseren.
Wat kun je nu al doen?
- Erken waar je staat en benoem de situatie.
Door open te zijn over de spanning tussen idealen en praktijk ontstaat ruimte om samen nieuwe keuzes te verkennen. Het bewust erkennen dat je in een onwenselijke fase zit, creëert vertrouwen en openheid. Dit geeft medewerkers het mandaat om in hun dagelijkse werk te onderzoeken welke veranderingen al mogelijk zijn.
Een goed voorbeeld is de gemeente Amsterdam die in het rapport ‘Streven naar digitale autonomie’ aangeeft dat “De eerlijkheid gebied te zeggen dat het college […]die digitale autonomie nu niet of niet in voldoende mate voelt”
- Creëer tijdelijke ruimtes voor verkenning.
Wanneer medewerkers verantwoordelijkheid voelen, is het belangrijk om hen ruimte te geven. Verandering ontstaat immers niet door controle, maar door ruimte. Denk aan innovatieteams zonder vaste targets, tijdelijke samenwerkingen rond urgente vraagstukken, of het bieden van ruimte aan medewerkers om te werken vanuit nieuwsgierigheid en waarden. Zo kunnen nieuwe technologieën en werkwijzen worden uitgeprobeerd zonder direct binnen bestaande kaders te moeten passen.
Een goed voorbeeld is de samenwerking tussen onderzoekers van 5 universiteiten die gaan experimenteren om hun online samenwerking onafhankelijk te maken van grote techbedrijven.
- Herschrijf het verhaal, niet alleen de structuur.
Digitale autonomie is niet alleen een technisch vraagstuk, maar ook een verhaal over wie je wil zijn en wil worden. Welke waarden en doelen vertel je als organisatie? Door samen een nieuw, gedeeld verhaal over de toekomst te creëren, geef je richting aan verandering. Ook als de weg nog onduidelijk is.
Een goed voorbeeld is de Cities Coalition for Digital Rights, waarin steden als Amsterdam, Barcelona en New York samenwerken om het dominante verhaal van technologische vooruitgang op basis van marktgestuurde efficiëntie, vertalen naar een toekomst waarin digitale infrastructuur een publiek goed is.
Wat kun je verwachten van nlmtd als het gaat om digitale autonomie?
Bij nlmtd werken we met publieke en private partners aan digitale keuzes die passen bij hun maatschappelijke opdracht. We helpen organisaties hun afhankelijkheden in kaart te brengen, experimenten te organiseren en te bouwen aan infrastructuur waarin ze zelf aan het stuur staan.
Wil je een keer samen nadenken over hoe je digitale autonomie in jouw organisatie of jouw ecosysteem kunt inrichten? Stuur me dan een berichtje op willem@nlmtd.com.