Perspectief in tijden van netcongestie: Capaciteitskaart biedt inzicht in de ruimte op het net
Uitdaging
Door netcongestie wordt het steeds moeilijker om toegelaten te worden tot het elektriciteitsnet. Netbeheer Nederland wil overheden, brancheverenigingen en bedrijven handelingsperspectief bieden door meer inzicht te verschaffen in de huidige én toekomstige ruimte op het net.
Resultaten
Samen met Netbeheer Nederland, de netbeheerders en andere stakeholders hebben we de landelijke Capaciteitskaart ontwikkeld: een interactieve kaart die per regio laat zien hoeveel capaciteit beschikbaar is en welke uitbreidingen op de planning staan.
Klant
Netbeheer Nederland is de vereniging van alle elektriciteit- en gasnetbeheerders van Nederland.
In het kort
Tegenwoordig is het een stuk lastiger om een elektriciteitsaansluiting te krijgen dan vroeger. Steeds vaker belanden aanvragers op een wachtlijst. Netbeheer Nederland wil dit proces transparanter maken door betrokken bedrijven en gemeenten meer inzicht en handelingsperspectief te bieden. Na een uitgebreid onderzoek onder een diverse groep stakeholders is de Capaciteitskaart ontwikkeld. Met deze open-datakaart kan iedereen zien waar nog ruimte is op het net en – als die er niet is – wanneer die wordt verwacht.
Steeds vaker maken aanvragers en partijen, zoals gemeenten, gebruik van de inzichten die deze kaart biedt.
Uitdaging
Bedrijven in de rij
De energietransitie is in volle gang. Dat is goed nieuws, maar brengt ook grote uitdagingen met zich mee. De druk op het elektriciteitsnet neemt namelijk razendsnel toe. Zo snel dat netbeheerders de vraag onmogelijk kunnen bijhouden. Ondanks recordinvesteringen in uitbreiding en verzwaring van het net, belanden aanvragers steeds vaker op een wachtlijst. Bedrijven kunnen niet uitbreiden, verduurzamingsplannen worden uitgesteld en bouwprojecten lopen vertraging op.
Roep om inzicht en perspectief
Kortom: de roep om handelingsperspectief wordt steeds luider. Overheden, brancheverenigingen en bedrijven vragen om meer inzicht, zodat zij gerichte keuzes kunnen maken. Waar is uitbreiding nog mogelijk? Is het verstandig te wachten tot er in de gemeente weer capaciteit vrijkomt? En welke opties zijn er als we flexibel omgaan met onze afname?
Van behoefte naar inzicht
Netbeheer Nederland wil dit inzicht graag bieden, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Allereerst is de behoefte vanuit de markt niet altijd duidelijk: welke informatie hebben stakeholders precies nodig en hoe kan die het beste worden aangeboden? Ook aan de aanbiederszijde liggen grote uitdagingen: hoe breng je de versnipperde gegevens van alle netbeheerders samen tot één eenduidig beeld van de situatie op het Nederlandse net?
Proces
We zijn begonnen met het in kaart brengen van de behoeften van de verschillende stakeholders. Vervolgens hebben we onderzocht hoe we deze het beste konden vertalen naar een product. Daaruit kwam een digitale open-data kaart naar voren als meest geschikte oplossing. Deze kaart zijn we daarna gaan ontwikkelen, waarbij we stapsgewijs nieuwe inzichten en functionaliteiten toevoegen.
Deepdive in het proces
Een waaier aan behoeften
Om de behoeften scherp in beeld te krijgen, gingen we in gesprek met een breed palet aan stakeholders: gemeenten, provincies, ministeries, brancheverenigingen, grootzakelijke partijen en industriële partners. Uit deze interviews en werksessies kwam een waaier aan wensen naar voren – variërend van “leg me eens uit wat congestie überhaupt is” tot “kun je me vertellen op welke plek ik in de wachtrij sta?” en alles daartussenin.
Eén overkoepelend product
De input van al deze partijen vormde de basis voor de volgende stap. In verschillende werksessies hebben we samen met alle netbeheerders – TenneT, de drie grote regionale netbeheerders én de kleinere – verkend hoe we die behoeften het beste konden invullen.
Er moest één openbare tool komen voor alle stakeholders, een kaart bleek de meest logische vorm, en het was onmogelijk om direct aan alle wensen te voldoen. Niet alle informatie was immers meteen beschikbaar. Een allesomvattende kaart zou jaren kosten, terwijl de behoefte nu al urgent is. Daarom kozen we voor een minimum viable product (MVP): snel lanceren en daarna stapsgewijs uitbreiden.
Vele sporen, één richting
Met de koers bepaald was het tijd om een partij te zoeken die de kaart kon bouwen. Die rol nam EDSN op zich, de uitvoeringsorganisatie die al veel datadiensten ontwikkelt voor en met de netbeheerders.
De landelijke Capaciteitskaart
Vanuit nlmtd zijn we verantwoordelijk voor het integrale project- en productmanagement. Hiervoor hebben we verschillende sporen ingericht. Eén spoor richt zich op het goed definiëren van de beoogde functionaliteiten en de benodigde data. Een tweede spoor gaat over het uniform ophalen van data bij de netbeheerders, zodat de kaart gevuld wordt met vergelijkbare inzichten. En een derde spoor draait om het stap voor stap opbouwen van functionaliteiten.
Daarnaast stemmen we regelmatig af met stakeholders: dit zijn de functionaliteiten die we ontwikkelen, sluiten die nog aan bij jullie behoeften? Op die manier doorlopen we telkens dezelfde reeks stappen in een opwaartse spiraal, richting een steeds completere Capaciteitskaart.
Het speelveld is complex. Zeven netbeheerders, Netbeheer Nederland als branchevereniging, EDSN als bouwer en daarbovenop de vele stakeholders aan klantzijde. Allemaal met hun eigen wensen, belangen en ideeën. Effectief stakeholdermanagement is dan ook cruciaal: voortdurend balanceren tussen belangen en prioriteiten om te komen tot één gezamenlijk product. Of, zoals het gezegde luidt: alleen ga je sneller, samen kom je verder.
Onze kracht zit in de combinatie van diepe inhoudelijke kennis en het goed kunnen opereren in zo’n complex landschap. We begrijpen de congestieproblematiek en nettopologie, én kunnen dat vertalen naar behapbare informatie voor stakeholders die minder diep in de materie zitten.
Resultaten
Van een simpel ‘nee’ naar handelingsperspectief
In iets meer dan een half jaar gingen we van de eerste stakeholderonderzoek naar een MVP. Aanvragers die voorheen slechts een simpel ‘nee’ kregen, hebben nu inzicht, en dat groeit stap voor stap verder.
De eerste versie van de kaart biedt verschillende inzichten: de actuele capaciteit voor afname en teruglevering, de regio’s waar congestie speelt en congestiemanagement wordt toegepast, én de meest recente stand van de ‘files op het stroomnet’.
Extra functionaliteit, meer lagen
Sindsdien is de functionaliteit stapsgewijs uitgebreid met onder meer informatie van de regionale netbeheerders over de beschikbare en benodigde transportcapaciteit, het aantal aanvragers in de wachtrij en het aangevraagde vermogen. Inmiddels wordt ook zichtbaar waar en wanneer uitbreidingen van het elektriciteitsnet gepland staan.
Daarnaast zijn nieuwe kaartlagen toegevoegd: één laag met een totaalbeeld van de congestie in Nederland, één laag met informatie over het landelijke hoogspanningsnet van TenneT en één laag met de situatie bij de regionale netbeheerders op middenspanningsniveau, inclusief de indirecte congestie bij TenneT in dat gebied.
De informatie over transportcapaciteit wordt elk kwartaal vernieuwd; de gegevens over de wachtrij maandelijks.
Next steps
De kaart wordt continu verbeterd en uitgebreid. Waar de huidige versie zich richt op hoog- en middenspanning, werken we inmiddels ook aan een laag voor laagspanning: relevant voor kleinere bedrijven en woningcorporaties.
Daarnaast brengen we in kaart hoe de beschikbare capaciteit zich ontwikkelt ten opzichte van de vraag. Wat nu nog vrij statisch is, moet dynamischer worden. Zo wordt straks zichtbaar of er een grote uitbreiding gepland staat, waardoor partijen in de wachtrij beter weten wanneer ze op aansluiting kunnen rekenen.
Een volgende belangrijke stap is meer inzicht bieden in locaties waar flexibiliteit vanuit de markt nodig is. In veel gebieden kan het tijdelijk uit- of aanzetten van een wind- of zonnepark immers ruimte creëren om meer klanten aan te sluiten.
Conclusie
Dit sluit aan bij een van de belangrijkste verdiensten van het project: het extra inzicht dat de Capaciteitskaart biedt, vergroot niet alleen het handelingsperspectief van organisaties en overheden, maar ook hun bewustzijn van hun eigen rol in het grotere geheel. Wat kunnen zij zelf doen om bij te dragen aan meer ruimte op het net?
Zo laat de Capaciteitskaart zien dat één product meerdere doelen kan dienen en steeds beter aansluit op de uiteenlopende behoeften. En dat is hard nodig – want hoewel de netbeheerders met man en macht werken, blijft netcongestie de komende jaren een realiteit waarmee we in Nederland moeten leren omgaan. Dat doen we sámen, net als de hele energietransitie. De Capaciteitskaart helpt daarbij.
Meer weten? Wij werkten hieraan!
Carlijn Hutter
Carlijn Hutter
